Η επανάσταση της τηλεκατευθυνόμενης άμυνας

Τα ιπτάμενα ρομπότ που σαρώνουν από ψηλά τα λημέρια των ανταρτών ήταν κάτι «μακριά από εμάς», τους καθωσπρέπει πολίτες της Δύσης. Αλλωστε, ήταν πανάκριβα και καλά φυλαγμένα στρατιωτικά μυστικά, απρόσιτα στους πολλούς. Καμία σχέση με τα απλά τηλεκατευθυνόμενα αεροπλανάκια των ερασιτεχνών. Ή... έτσι νομίζαμε. Διότι, τώρα, το χάσμα μεταξύ των δύο κατηγοριών γεφυρώθηκε και μια πανσπερμία αεροκατασκόπων αρχίζει να εμφανίζεται στα ράφια του Διαδικτύου, ή και καταστημάτων της διπλανής πόρτας. Μια πρωτόγνωρη αγαλλίαση «ελευθερίας» καταλαμβάνει όσους τα αποκτούν, καθώς μπορούν πλέον να δουν και να καταγράψουν τοπία, ανθρώπους και γεγονότα από ψηλά, σαν Ικαροι. Απίστευτες νέες δυνατότητες φθάνουν στα χέρια μαθητών, ερευνητών, αγροτών, δημοσιογράφων, αρχαιολόγων, μη κυβερνητικών οργανώσεων και υπηρετών του δημοσίου συμφέροντος. Αλλά η ίδια βεντάλια δυνατοτήτων ανοίγει και για όσους επιθυμούν τον έλεγχο της όποιας ελευθερίας μας. Διότι «η σκιά του αετού που ζυγιάζεται» δεν είναι πια για λαγό, αλλά για το πραγματικό θήραμα του νέου αιώνα: τα προσωπικά μας δεδομένα.



Τα δελτία ειδήσεων της τελευταίας δεκαετίας έχουν φροντίσει να μας εξοικειώσουν με τον αγγλικό όρο «drone», ο οποίος αντιστοιχεί στον πληρέστερο Unmanned Aerial Vehicle (UAV, αεροσκάφος άνευ πιλότου) - και ελληνιστί αντιστοιχεί στο «τηλεκατευθυνόμενο αεροπλανάκι». Βέβαια, η ελληνική απόδοση του όρου έχει ξεπεραστεί από τις τεχνολογικές εξελίξεις, καθ' όσον οι ιπτάμενες αυτές συσκευές αφενός περιλαμβάνουν και μοντέλα ελικοπτέρων - με δύο, τέσσερις ή και οκτώ έλικες - και αφετέρου έχουν ενσωματώσει τόση αυτονομία επιλογών πτήσης, ώστε να θεωρούνται ρομπότ! Οπότε ο γενικότερος όρος μετάφρασης του drone/UAV μάλλον πρέπει να είναι «αερομπότ».

Η γνωριμία μας με τα αερομπότ υπήρξε ιδιαίτερα σοκαριστική, καθώς μάθαμε ότι από το 2002 χρησιμοποιούνταν από τη CIA όχι μόνο για τον εντοπισμό αλλά και για την εκτέλεση στελεχών της Αλ Κάιντα ή των Ταλιμπάν. Ωστόσο, δεν ήταν τόσο πρόσφατη ούτε η εφεύρεσή τους ούτε η τέτοιου τύπου φονική αξιοποίηση «ιπτάμενων συσκευών άνευ πιλότων». Συγκεκριμένα, η πρώτη αεροπορική τηλε-επίθεση στην Ιστορία καταγράφηκε στις 22 Αυγούστου 1849, όταν οι Αυστριακοί έστειλαν στη Βενετία αερόστατα φορτωμένα βόμβες. Ο πρώτος που σχεδίασε στόλο αεροσκαφών χωρίς πιλότους ήταν ο σέρβος πολυ-εφευρέτης Νίκολα Τέσλα το 1915 και η πρώτη υλοποίηση τέτοιου σκάφους έγινε την επόμενη χρονιά από τον βρετανό μηχανικό Αρτσιμπαλντ Λόου, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως εκπαιδευτικός στόχος για τη βρετανική πολεμική αεροπορία.   

Στη συνέχεια, μόνο οι φανατικοί της στρατιωτικής ιστορίας γνωρίζουν ότι drones είχαν αναπτύξει και οι Ναζί κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι οι Αμερικανοί ήταν οι πρώτοι που ανέπτυξαν κατασκοπικά μοντέλα με κινητήρες τζετ το 1951, ότι το 1982 οι Ισραηλινοί ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν drones για να μπερδέψουν αντίπαλα ραντάρ (των Σύρων) ή ότι το 1990 σημειώθηκε η πρώτη παράδοση στρατιωτών σε drones - όταν οι ιρακινοί υπερασπιστές του νησιού Faylaka παραδόθηκαν στo UAV Pioneer του αμερικανικού θωρηκτού «USS Winskonsin».

Εκείνα που μαθαίνουμε τώρα εμείς οι πολλοί, τον Μάιο του 2014, είναι ότι μόνο στο Πακιστάν έχουν σκοτωθεί από drones σχεδόν 4.000 αντάρτες και άμαχοι κατά την τελευταία δεκαετία, ότι η Νότια Κορέα κατέρριψε τέσσερα drones της Βόρειας ή ότι η Νιγηρία ψάχνει να βρει τα κορίτσια που απήγαγε η Boko Ηaram με αμερικανικά drones. Ομως, αν ψάξουμε λίγο πιο εξονυχιστικά τη διεθνή ειδησεογραφία των τελευταίων δύο μηνών, θα εκπλαγούμε από την έκταση της διείσδυσης αυτών των ιπτάμενων ρομπότ στην καθημερινότητα και των «ειρηνικά διαβιούντων χωρών»: Τα αερομπότ γίνονται πλέον ΙΧ και πωλούνται κατά χιλιάδες στους πολίτες, ανοίγοντας την πόρτα σε ένα μέλλον ασύλληπτων δυνατοτήτων και… απρόσμενων κινδύνων.

Τα κλειδιά της «ιδιωτικοποίησης»

Το επικοινωνιακό σοκ της ιδιωτικοποίησης αυτής της τεχνολογίας επήλθε τον Δεκέμβριο που μας πέρασε, όταν ο επικεφαλής της Amazon Τζεφ Μπέζος παρουσίασε την υπηρεσία τηλεπαράδοσης προϊόντων Amazon PrimeAir μέσω αερομπότ οκτώ ελίκων. Η τεχνολογική απορία των πολλών ήταν παραπάνω από εύλογη: Πώς μπορείς να διαχειριστείς τηλεποικοινωνιακά έναν τεράστιο στόλο τέτοιων αεροσυσκευών σε διεθνές ή έστω και εθνικό επίπεδο; Υποτίθεται ότι τέτοιες δυνατότητες έχουν μόνο οι ένοπλες δυνάμεις τεχνολογικά προηγμένων χωρών, όπως αυτές των ΗΠΑ.

Ακριβώς αυτό πίστευε και το αμερικανικό Πεντάγωνο όταν «έχασε» ένα κατασκοπικό drone τεχνολογίας stealth στα σύνορα Ιράν - Αφγανιστάν το 2011. Τότε διαβεβαίωσε τα αμερικανικά ΜΜΕ ότι είχε καταπέσει από βλάβη και ότι οι Ιρανοί δεν είχαν την τεχνογνωσία να εκμαιεύσουν τα μυστικά του. Ομως, οι Ιρανοί περιέγραψαν το ότι είχαν παρεμβληθεί στο σύστημα πλοήγησης μέσω γεωεντοπισμού (GPS) του αερομπότ και το είχαν ξεγελάσει ώστε να προσγειωθεί στη δική τους πλευρά. Και τώρα, στις 11 Μαΐου 2014, το παρουσίασαν μαζί με το δικό τους πλήρες αντίγραφο, που είναι και ελαφρύτερο και κατασκευαστικά φθηνότερο!

Πέρα λοιπόν από τις λεπτομέρειες κατασκευής και εξοπλισμού των αερομπότ, τα κλειδιά της διαχείρισής τους εν πτήσει είναι το GPS και το σύστημα τηλεπικοινωνίας τους με τη βάση. Ακριβώς αυτά είναι που έγιναν διαθέσιμα και στους κατασκευαστές χομπίστικων αερομπότ τα τελευταία χρόνια: Φθηνά ηλεκτρονικά κυκλώματα που αγοράζει κάθε ερασιτέχνης στο Διαδίκτυο - όπως εκείνα της οικογένειας Arduino - συνδυάζονται με δωρεάν λογισμικό (open software) και προσφέρουν τον επιθυμητό έλεγχο.

Γνωρίζοντας τη λειτουργία του GPS από το κινητό σας τηλέφωνο, θα αναρωτηθείτε ίσως «εντάξει για τις συντεταγμένες στον χώρο… αλλά για να προγραμματίσεις αποστολή χρειάζεσαι και έλεγχο του χρόνου. Πώς;». Η απάντηση είναι ότι τα σήματα των δορυφόρων GPS δεν περιλαμβάνουν μόνο «χωροταυτότητα» αλλά και «χρονοταυτότητα»: «Σημαδεύουν χρονικά τη θέση» με ένα ρολόι ακρίβειας ενός δεκάτου του εκατομμυριοστού του δευτερολέπτου! Δηλαδή παρέχουν δωρεάν τη βάση ενός τέλειου προγραμματισμού πτήσης.

Το επόμενο ερώτημα είναι «Πώς διασφαλίζεις την τηλεπικοινωνία συσκευής - χειριστή;» Και σε αυτό υπάρχει δωρεάν απάντηση διπλής προέλευσης: Η λύση για «διαδικτυωμένες πόλεις» είναι η αξιοποίηση των δικτύων WiFi - και αυτή είναι που ενσωματώνουν τα χομπίστικα αερομπότ. Ομως, για την τηλεπικοινωνία σε πλανητικό επίπεδο η λύση είναι… τα απομεινάρια ενός χρεοκοπημένου κολοσσού: Το 2001 η εταιρεία Iridium φαλίρισε, αλλά άφησε εν ενεργεία το δίκτυο των περίπου 100 δορυφόρων της που περικυκλώνουν τη Γη, με κυριότερο χρήστη του το αμερικανικό υπουργείο Αμυνας. Το φάσμα συχνοτήτων αυτού του δορυφορικού δικτύου που μένει ανεκμετάλλευτο ενέπνευσε επιχειρήσεις, όπως η βρετανική Rock Seven Mobile, στο να κατασκευάσουν με Arduino μικροσκοπικούς αναμεταδότες. Τα modem αυτά δεν επιτρέπουν τηλεμετάδοση ομιλίας αλλά επιτρέπουν την ανταλλαγή κειμένων - που υπερεπαρκούν για την προγραμματιστική διαχείριση των αερομπότ.          

           

Η επανάσταση του quadcopter

Η γενικευμένη εικόνα που έχουμε από τα στρατιωτικά drones είναι εκείνη των «τηλεκατευθυνόμενων αεροπλάνων». Η μορφή αυτή είναι εύλογη, καθ' όσον πρέπει να διανύουν μεγάλες αποστάσεις με ταχύτητα τέτοια ώστε να μη γίνονται ευάλωτοι στόχοι. Η πτητική αυτή ικανότητα επιτυγχάνεται με πανάκριβες τεχνολογίες, όπως και η ικανότητα βιντεοσκόπησης και εντοπισμού στόχου με ακρίβεια. Ομως, για τα αερομπότ που απευθύνονται σε πολίτες αυτές οι επιδόσεις δεν είναι το ζητούμενο. Εκείνο που χρειάζεται είναι η ευέλικτη πτήση χωρίς πολλά αεροναυπηγικά προαπαιτούμενα, η δυνατότητα αιώρησης με ευστάθεια και η προσγείωση σε οποιοδήποτε σημείο χωρίς την ανάγκη αεροδιαδρόμου.  

Προφανώς, ο νους σας τώρα πηγαίνει στο γνωστό μας ελικόπτερο. Αλλά, όπως θα σας πει κάθε χομπίστας τηλε-αεροσκαφών, ο χειρισμός του ελικοπτέρου είναι ο πιο δύσκολος. Τι άλλο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ώστε να διασφαλίζει την απρόσκοπτη χρήση και από τον πιο αδαή; Η απάντηση υπάρχει από το 1908, όταν ο γάλλος αεροναυπηγός Λουί Μπρεγκέ εφηύρε το γυροπλάνο ή τετρακόπτερο (gyroplane, quadcopter ή quadrotor). Αυτό το περίεργο ελικοφόρο σκάφος δεν έχει μύτη και ουρά, αλλά κινείται προς όποια κατεύθυνση και παίρνει την όποια κλίση μόνο με τη συνδυαστική αυξομείωση των περιστροφών των τεσσάρων ελίκων του. Πέραν της εξαιρετικής ευελιξίας, τα πλεονεκτήματά του έναντι των κλασικών ελικοπτέρων περιλαμβάνουν το ότι δεν απαιτεί πολύπλοκες μηχανικές συνδέσεις - πράγμα που απλοποιεί την κατασκευή και συντήρησή του - και ότι η χρήση τεσσάρων ροτόρων επιτρέπει στον κάθε επιμέρους ρότορα να έχει μικρότερη διάμετρο από το ισοδύναμο στροφείο ενός ελικοπτέρου - άρα, έχει λιγότερη κινητική ενέργεια και προκαλεί μικρότερη ζημιά σε περίπτωση ατυχήματος.

Μέχρι το 2002 τα γυροπλάνα είχαν πιλότο, όπως τα ελικόπτερα. Τότε όμως διάφορα πανεπιστήμια άρχισαν να ψάχνουν τρόπους ελέγχου της αυτόνομης πτήσης τους. Το κοινό εργαστήριο των Πανεπιστημίων Στάνφορντ και Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια ήταν εκείνο που παρουσίασε το 2004 την οριστική λύση αυτονομίας, με προσανατολισμό μέσω GPS και αυτορρύθμιση για την αντιμετώπιση ριπών ανέμου (βλ. www.eecs.berkeley.edu/~tomlin/papers/conferences/hrwdjt04_dasc.pdf). Αφότου οι κατασκευαστές ερασιτεχνικών αερομπότ υιοθέτησαν τον σχεδιασμό αυτόν στα προϊόντα τους, οι τιμές μειώθηκαν και οι πωλήσεις εκτοξεύθηκαν: Μόνο η κινέζικη DJI τριπλασιάζει κατ' έτος τις πωλήσεις της - από το 2009 που παρουσιάστηκε - και το 2012, όταν παρουσίασε το μοντέλο Phantom, έφτασε να πουλάει 8.000 τετρακόπτερα αερομπότ τον μήνα!

Ιπτάμενοι τηλερεπόρτερ

Με κόστος από 300 έως 3.000 ευρώ, τα «αερομπότ του απλού πολίτη» παρέχουν ένα ευρύτατο φάσμα εφαρμογών. Η πιο απλή είναι εκείνη της ερασιτεχνικής φωτογραφίας και βιντεοσκόπησης: Είτε με μια κάμερα συνεχούς λήψης, όπως η GoPro Hero, είτε με την ενσωμάτωση κλασικής κάμερας, οι ιπτάμενοι τηλερεπόρτερ απαθανατίζουν τοπία, ράλι ή εκδρομές του ιδιοκτήτη και της παρέας του από ψηλά. Η χρήση αυτή επεκτάθηκε και σε επαγγελματικούς τομείς, όπως η αεροφωτογράφιση κατοικιών, αιγιαλών, εθνικών πάρκων ή η βιντεοσκόπηση ντοκιμαντέρ και κινηματογραφικών ταινιών.

Επόμενο πεδίο εφαρμογής ήταν η παρακολούθηση προστατευόμενων ειδών: από τα λιοντάρια της Ν. Αφρικής έως τους ρινόκερους του Νεπάλ, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις χρησιμοποιούν τα κονδύλια που τους χορηγούνται για την αγορά και αξιοποίηση τέτοιων αεροκατασκόπων. Αλλά και οι καλλιεργητές μεγάλων και απομακρυσμένων εκτάσεων - όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ ή την Αυστραλία - βρήκαν τον καλύτερο φύλακά τους σε αυτά τα αερομπότ.

Επειτα, εμφανίστηκε η εφαρμογή τους στη δημοσιογραφία: Τον Νοέμβριο του 2011, ο καθηγητής Ματ Γουέιτ δημιούργησε στο Πανεπιστήμιο Nebraska-Linkoln των ΗΠΑ το πρώτο παγκοσμίως Drone Journalism Lab. Αλλά και εκτός πλαισίου σπουδών, στις 11 Ιουνίου 2013, ένα DJI Phantom κατέγραψε εξ ουρανού την εξέλιξη των επεισοδίων στην Πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης μέχρι τη στιγμή που… το πυροβόλησε η αστυνομία. Εκτοτε, όλοι οι φωτορεπόρτερ ψάχνονται για το πώς θα αποκτήσουν τέτοιον «τηλεσύντροφο». Βεβαίως, το αντίστοιχο συμβαίνει και στους παραδοσιακούς μετέχοντες των επεισοδίων: τόσο η αστυνομία όσο και οι διαδηλωτές, σε διάφορες χώρες, βρίσκονται τώρα στη φάση αξιολόγησης των κατάλληλων «ρουφιάνων/προστατών από αέρος».

Εσχάτως, είδαμε και την αξιοποίηση των αερομπότ από την αρχαιολογία: Στο τεύχος Μαΐου 2014, το περιοδικό Journal of Archaeological Science δημοσίευσε το άρθρο «Archaeological aerial thermography: a case study at the Chaco-eraBlue J community, New Mexico», στο οποίο επεξηγείται ακριβώς το πώς ένα τέτοιο γυροπλανάκι επιτρέπει την εύκολη και φθηνή συλλογή θερμικών εικόνων, των οποίων η επεξεργασία οδηγεί στην ανακάλυψη (βλ. www.academia.edu/6387492/Archaeological_aerial_thermography_A_case_study_at_the_Chaco-era_Blue_J_community_New_Mexico).

Η ασφάλεια και τα όρια των αερομπότ

Εφόσον οι ιπτάμενες αυτές συσκευές είναι πλαστικά γυροπλάνα, με βάρος από μισό έως ενάμισι κιλό, η ατυχηματική πτώση τους θεωρητικά δεν προδιαγράφει μοιραία επακόλουθα. Παρά ταύτα, η ραγδαία εξάπλωσή τους στα χέρια πολιτών κάθε ηλικίας και η έλλειψη κάθε πλαισίου ελέγχου των πτήσεών τους έφερε τον τελευταίο καιρό περιστατικά που γέμισαν φόβο. Για παράδειγμα, στις 24 Αυγούστου 2013 το αερομπότ ενός ερασιτέχνη φωτογράφου έπεσε πάνω στα κεφάλια θεατών μιας ταυροδρομίας στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ (http://wtvr.com/2013/08/24/watch-drone-crashes-into-crowd-at-great-bull-run/) προκαλώντας ελαφρείς τραυματισμούς. Κι έπειτα, μόλις τον Απρίλιο του 2014, κατά τη διάρκεια ενός αγώνα τριάθλου στην Αυστραλία, η τριαθλήτρια Ράιτζα Ογκντεν τραυματίστηκε από ένα αερομπότ-φωτορεπόρτερ που έπεσε πάνω της και έχασε τον αγώνα.

Πολύ πιο απειλητικό όμως ήταν το συμβάν που κατέγραψε η αεροπορική εταιρεία American Airlines στις 22 Μαρτίου 2014, όταν αεροσκάφος της παραλίγο να συγκρουστεί με τέτοιο αερομπότ πάνω από το αεροδρόμιο Ταλαχάσι της Φλόριδας και σε ύψος… 2.300 ποδών! Η όποια σύγκρουση δεν θα επέφερε ίσως αξιόλογη ζημιά στο περίβλημα του αεροσκάφους, αλλά η αναρρόφηση του αερομπότ από κάποια αεροτουρμπίνα σίγουρα θα μπορούσε να οδηγήσει σε πτώση του.

Συνεπεία τέτοιων επεισοδίων, η μεν αμερικανική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Αεροπλοΐας (FAA) ετοιμάζει ήδη νομοθεσία αδειοδότησης και ελέγχου των αερομπότ, η δε ισπανική αντίστοιχη έφτασε και στο σημείο - στις 7 Απριλίου 2014 - να απαγορέψει πλήρως τις πτήσεις τους μέχρις ότου νομοθετηθεί οριστικά το πλαίσιο διεξαγωγής τους. Ευρύτερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση διεξάγεται ήδη εμπεριστατωμένη μελέτη που θα οδηγήσει σε γενικευμένο νομοθετικό πλαίσιο πτήσεων αερομπότ (RPAS - Remotely Piloted Aircraft Systems λέγονται στην ορολογία της ΕΕ) πριν από το 2016. To κείμενο του «οδικού χάρτη» προς ένα τέτοιο πλαίσιο δημοσιεύθηκε στις 8 Απριλίου 2014 και μπορείτε να το διαβάσετε στα ελληνικά στο http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52014DC0207.

Ανταποκρινόμενη στις ανησυχίες των απανταχού Αρχών, η κινεζική κατασκευάστρια DJI ανακοίνωσε στις 14 Απριλίου 2014 ότι εφεξής θα ενσωματώνει στα αερομπότ της λογισμικό που θα παρεμβαίνει στον δέκτη GPS, απαγορεύοντας τόσο την αυτόματη όσο και τη χειροκίνητη πτήση στα αεροδρόμια του πλανήτη, ορίζοντας «απαγορευμένη ζώνη» ακτίνας 8 χιλιομέτρων γύρω από τα μεγάλα αεροδρόμια και 2,5 χιλιομέτρων γύρω από τα μικρά. Ωστόσο, οι χρήστες των αερομπότ άκουσαν το μαντάτο με μεγάλη καχυποψία για τη μελλοντική ελευθερία κινήσεών τους, καθ' όσον η πιλοτική εφαρμογή της «απαγορευμένης ζώνης» έγινε από την κινεζική εταιρεία γύρω από… την περιβόητη για τις φοιτητικές ταραχές Πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου. Υποψιάζονται ότι, σταδιακά, οι αστυνομικές Αρχές της κάθε χώρας θα επιβάλουν την απαγόρευση πτήσεων αερομπότ και σε όποια περιοχή «δεν τους συμφέρει».   

Παπαράτσι και εκτελεστές

Ακόμη όμως κι αν υπάρξει το «ορθό πλαίσιο» ώστε οι ουρανοί να χωρέσουν με ασφάλεια τα αερομπότ και οι χειριστές τους να μπορούν να τα αξιοποιούν με ελευθερία, υπάρχουν πρόσθετοι φόβοι για το πού μπορεί να φθάσει η χρήση τους. Εκτός από εκείνον που έχετε ήδη όλοι στο μυαλό σας - τον εξ ουρανού παπαράτσι που θα κατασκοπεύει ξεδιάντροπα τις ιδιωτικές σας στιγμές - υπάρχει και εκείνος που επέδειξε στις 28 Μαρτίου 2014 η εταιρεία ασφάλειας SensePost στο συνέδριο Black Hat στη Σιγκαπούρη: Συνέδεσε ασύρματα έναν φορητό υπολογιστή που έτρεχε το ειδικό λογισμικό Snoopy με ένα αερομπότ και στη συνέχεια το έστειλε για περιπολία γύρω από το συνέδριο.

Οπως επέδειξε στο BBC αμέσως μετά ο χειριστής του Γκλεν Γουίλκινσον, το Snoopyμέσω του αερομπότ είχε σαρώσει τα προσωπικά στοιχεία όλων των συνέδρων που είχαν αφήσει στο κινητό τους τηλέφωνο ανοιχτή τη σύνδεση WiFi. Μάλιστα, πατώντας δύο παραπάνω πλήκτρα, ο Γουίλκινσον εντόπισε το πού καθόταν στο συνέδριο ένα «θύμα» και στη συνέχεια τη φωτογραφία του σπιτιού του από το Google Earth. «Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο», εξήγησε στον έκπληκτο δημοσιογράφο, «έχω σαρώσει ανεμπόδιστα τα στοιχεία όλων των συνέδρων σε όποιο συνέδριο βρέθηκα». Και κατέληξε: «Τώρα πια όλες οι συσκευές έχουν WiFi, ακόμη και οι βηματοδότες καρδιάς».

Και αν αυτό μας αφήνει ενεούς για το τι μορφή θα έχει το χάκινγκ τα επόμενα χρόνια, υπάρχουν και πιο ωμοί και βάρβαροι φόβοι: Το 2011 ο γεννημένος στο Μπανγκλαντές κάτοικος της Μασαχουσέτης Ρεζουάν Φερντάους φόρτωσε εκρηκτικά C4 σε αερομπότ, με σκοπό να τα στείλει στο Πεντάγωνο και το Καπιτώλιο. Δεν πρόλαβε διότι ένας πράκτορας του FBI τον παρακολουθούσε ως ύποπτο συμμετοχής στην Αλ Κάιντα. Τώρα εκτίει ποινή 17 ετών.

Μια άλλη όψη της βαρβαρότητας αντίκρισαν 11 εκατομμύρια θεατές του ΥοuTube, όταν είδαν έναν Ρώσο να εξοπλίζει ένα αερομπότ με οπλοπολυβόλο και να «καθαρίζει» ανδρείκελα (www.youtube.com/watch?v=SNPJMk2fgJU). Οπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, η φοβερή επίδειξη ήταν «στημένη» με τη χορηγία της κατασκευάστριας του παιχνιδιού Call Of Duty, που χρησιμοποιούσε τέτοια φονικά αερομπότ στο παιχνίδι της. Ομως, η πραγματικότητα δεν είναι πολύ μακριά: Ο ταγματάρχης των αμερικανών πεζοναυτών Ντέρεκ Σνάιντερ, καθηγητής στο Naval Postgraduate School στο Μοντερέι της Καλιφόρνιας, προσπαθεί από καιρό να χρησιμοποιήσει «ένοπλα αερομπότ» εναντίον των εχθρικών ελεύθερων σκοπευτών. Αρχικά, πειραματίστηκε με αεροβόλα όπλα Paintball, βιδωμένα σε ταϊβανέζικα αερομπότ των 400 δολαρίων. Τώρα όμως συνεργάζεται με την κατασκευάστρια του Maul, του ελαφρύτερου αυτόματου όπλου στον κόσμο, την αυστραλιανή Metalstorm, και λέγεται ότι είναι «σε καλό δρόμο».    

Το δίχως άλλο, ένας «όμορφος κόσμος» μάς περιμένει στη γωνία του αύριο.

Αερομπότ νέας γενιάς, φθηνά και καλά
Υπάρχουν ίσως και εκατοντάδες κατασκευαστές αερομπότ ανά τον πλανήτη που διαγωνίζονται άλλοτε εμπορικά και άλλοτε συνεργατικά (σε κοινότητες ελεύθερου υλικού και λογισμικού) για την επίτευξη του πιο «φθηνού και καλού» μοντέλου. Ομως μία, η γαλλική Parrot, «τρέλανε» τους πάντες στις 12 Μαΐου 2014: Παρουσίασε το Parrot Bebop(βλ. www.youtube.com/watch?v=6ZdSMAG90Rs), ένα πανάλαφρο μοντέλο με επιδόσεις άκρως επαγγελματικές, υλοποιημένες με μια απρόσμενη καινοτομία.

Συγκεκριμένα, το 400 γραμμαρίων γυροπλανάκι ενσωματώνει στο 32 πόντων μήκος της συσκευής του έναν επεξεργαστή δύο πυρήνων με τετραπύρηνη μονάδα γραφικής επεξεργασίας (GPU), μνήμη φλας 8 GB, επιταχυνσιόμετρο 3 αξόνων, γυροσκόπιο, μαγνητόμετρο και πιεσόμετρο, ειδική κάμερα μέτρησης ταχύτητας, αναμεταδότη WiFi 802.11n εμβέλειας 300 μέτρων, δέκτη GPS και λογισμικό πτήσης. H μεγάλη του όμως καινοτομία είναι η κάμερα που εμπεριέχει: με πανοραμικό φακό Fisheye καταγράφει ψηφιακά οτιδήποτε βλέπει σε άνοιγμα 180 μοιρών με ανάλυση 14 Megapixels. To λογισμικό φροντίζει ώστε ο χρήστης να βλέπει ό,τι θέλει μέσα σε αυτή την «πάνοψη» ως παράθυρο του όλου. Το αποτέλεσμα είναι να καταγράφει τα πάντα χωρίς παραμορφώσεις και χωρίς τα χαρακτηριστικά «πηδήματα» από τα οποία πάσχουν οι κάμερες δράσης (τύπου GoPro). Επίσης, το βίντεο που συλλαμβάνει είναι υψηλής ευκρίνειας (HD 1080 p) και σταθεροποιείται έξυπνα μέσω λογισμικού και στους 3 άξονες. Οι άλλοι λόγοι για τους οποίους ενθουσίασε αυτό το μοντέλο ήταν ότι μπορεί να το χειριστεί κανείς από το κινητό του τηλέφωνο ή από τα ψηφιακά γυαλιά της Oculus Rift, όπως και το ότι η τιμή πώλησής του θα είναι περίπου 550 ευρώ. Στα μόνα μείον που διακρίνονται προς το παρόν είναι ότι η μπαταρία του διαρκεί για 12λεπτη πτήση - αλλά οι επιπλέον μπαταρίες κοστίζουν το πολύ 50 ευρώ.  

Ως το φθινόπωρο που θα κυκλοφορήσει, ο ανταγωνισμός θα έχει ίσως απαντήσει με παρόμοια ή και καλύτερα μοντέλα. Το αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι πλέον οι καινοτομίες δεν εμφανίζονται μόνο από εταιρείες, αλλά και από ημι-ερασιτέχνες που αξιοποιούν στο έπακρο τις δυνατότητες φθηνού πειραματισμού που τους προσφέρουν οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές. Τρανταχτό παράδειγμα η αμερικανική εταιρεία δύο ατόμων BirdsEyeView(www.birdseyeview.aero), η οποία παρουσίασε το πρώτο υβριδικό γυροπλάνο-αεροπλανάκι κάθετης απογείωσης FireFLY6. Τι σημαίνει αυτό; Οτι προσφέρει όλα τα πλεονεκτήματα των γυροπλάνων, συν τη μεγάλη ταχύτητα και εμβέλεια πτήσης των αεροπλάνων, σε τιμή 475 δολαρίων χωρίς την κάμερα.

Η ύπαρξη τέτοιων υβριδικών μοντέλων με τόσα πλεονεκτήματα σε τόσο χαμηλή τιμή μοιάζει ιδανική για την κάλυψη αναγκών δασοπροστασίας ή ακτοφυλακής - από τις οποίες τόση χρεία έχει η χώρα μας. Δεν θα ήταν ίσως και παράλογο να φανταστεί κανείς σμήνη τέτοιων αερομπότ από τα διάσπαρτα νησιά μας να χρησιμοποιούνται και ως «ασπίδα ηλεκτρονικού πολέμου» σε περίπτωση σύρραξης. Θα αναρωτηθείτε βέβαια: «Πόσο αποτελεσματικά μπορεί να είναι αεροπλανάκια που θέλουν άλλαγμα μπαταρίας κάθε τέταρτο ή μισή ώρα;». Ομως και γι' αυτό υπάρχει η απάντηση: Από το 2007, το ΜΙΤ έχει εκπονήσει το UAV SWARM Health Management Project, ένα πρόγραμμα που επιτρέπει την επιτήρηση και ανατροφοδότηση σμήνους αερομπότ (βλ. vertol.mit.edu/papers/acc_hlth_mgmt_2007_mv_v0.pdf). Ο διαχειριστής του συστήματος μπορεί να παρακολουθεί πολλαπλούς στόχους και το πρόγραμμα ελέγχου επιτρέπει την αυτόματη προσγείωση όσων αερομπότ έχουν χαμηλή μπαταρία και την αντικατάστασή τους από άλλα χωρίς διατάραξη της αποστολής.

Αγοράζοντας «κατάσκοπο»
Η σύγκριση μεταξύ των προσφερόμενων μοντέλων δεν είναι εύκολη, διότι υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά που πρέπει να ζυγίσεις - από το βάρος του αερομπότ ως το βάρος που μπορεί να μεταφέρει, από το χειριστήριο και το είδος χειρισμού που παρέχει έως τα κανάλια και την εμβέλεια επικοινωνίας, από την εμβέλεια και ταχύτητας πτήσης έως τη διάρκειά της, το είδος του λογισμικού ελέγχου πτήσης και του GPS… και σίγουρα από το είδος και την ανάλυση της κάμερας που διαθέτει ή, αν δεν διαθέτει, το ποια κάμερα μπορεί να πάρει και με πόσο παραπάνω κόστος.

Προκειμένου λοιπόν απλά να παραθέσουμε μοντέλα που εκπροσωπούν «υποκατηγορίες αερομπότ», επιλέξαμε τα ακόλουθα και τα παρουσιάζουμε με τα κυριότερα «υπέρ - κατά» τους (τιμές χωρίς έξοδα αποστολής).

ΠΗΓΗ : ΤΟ ΒΗΜΑ 

Η Τουρκία δημιουργεί τη μεγαλύτερη βάση ηλεκτρονικών υποκλοπών

Μετάφραση - Απόδοση Γ. Μοτσάκος

Ειδικός σε Θέματα Άμυνας και Ασφάλειας Πληροφοριών

Η μεγαλύτερη στρατιωτική βάση υποκλοπών της Τουρκίας , που θα υπάγεται εξολοκλήρου στην ΜΙΤ, η οποία σημειωτέον  αναδιοργανώνεται στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού της, θα βρίσκεται στην περιοχή Gölbaşı. Για την κατασκευή της μεγαλύτερης στρατιωτικής βάσης υποκλοπών της,   η ΜΙΤ,  έχει λάβει ως πρότυπο  τις αμερικανικές αντίστοιχες υπηρεσίες πληροφοριών, αναφέρει η τουρκική εφημερίδαhurriyetdailynews.com.

Στην προσπάθεια αυτή έχει δημιουργηθεί η αντίστοιχη  τουρκική ειδική  Διεύθυνση Signal Intelligence (SIB ) , στο πλαίσιο των προσπαθειών της τουρκικής υπηρεσίας ασφαλείας,  να αναδιαμορφωθεί  , εμπνευσμένη πάντα  από τη λειτουργία της NSA και της  CIA,  στις Ηνωμένες Πολιτείες .

Η τουρκική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΜΙΤ ), έχει αναλάβει επίσημα  τον εξολοκλήρου έλεγχο των εγκαταστάσεων του ειδικού κέντρου Ηλεκτρονικών Συστημάτων Διοίκησης ( GES ), που ευρίσκεται σε απόσταση  20 χιλιομέτρων  νότια της Άγκυρας , στην περιοχή Gölbaşı , από το τουρκικό γενικό επιτελείο από την  1η Ιανουαρίου, 2012 .

Η αναδιάρθρωση της  τουρκικής υπηρεσίας πληροφοριών έχει ήδη αρχίσει , παρά το  ότι στο  τουρκικό Κοινοβούλιο εξακολουθεί να συζητείται το σχετικό νομοσχέδιο, που θα επεκτείνει τις εξουσίες της ΜΙΤ,  σε πρόσθετες αποστολές , τόσο εντός όσο και εκτός της Τουρκίας  . Η πρόταση νόμου για την ΜΙΤ αποσύρθηκε τον Φεβρουάριο, όταν ο Πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ, απαίτησε σημαντικές αλλαγές στο προτεινόμενο κείμενο .

Η υπογραμματεία υπεύθυνη για την MİT, θα απασχολεί αξιωματικούς πράκτορες  των μυστικών υπηρεσιών , επιστήμονες με ειδικές γνώσεις στην σύγχρονη τεχνολογία,   ειδικούς εμπειρογνώμονες , γλωσσολόγους στην αραβική γλώσσα και τεχνικούς , με τους περισσότερους να εργάζονται   στην  SIB , η οποία χρησιμεύσει προς το παρόν ως βάση υποκλοπών .

Μετά την εσωτερική αναδιοργάνωση , πέραν της χρήσης των κατασκόπων πεδίου όπως ονομάζονται , ηMIT θα επικεντρωθεί επίσης στην ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και  στη λεγόμενη technical intelligence, την  signal  intelligence καθώς και τις  υποκλοπές.

Η MİT θα δέχεται αιτήσεις για αυτές τις θέσεις μέσω της επίσημης ιστοσελίδας της  .

«Αν θέλετε να βελτιώσετε το επίπεδο της εκπαίδευσης σας ή της εμπειρία  σας, με μια εξαιρετική σταδιοδρομία και θέλετε  να αναλάβετε  την ευθύνη για τη διαχείριση των παγκόσμιων απειλών και των ευκαιριών υπέρ της χώρας μας , στη συνέχεια, αφήστε το βιογραφικό σας σημείωμα στην υπογραμματεία  που είναι υπεύθυνη για την MİT κάνοντας την σωστή  επιλογή» , αναφέρει η MİT  σε ανακοίνωσή της .

Η MİT επιδιώκει την πρόσληψη εμπειρογνωμόνων ειδικών στον τομέα του  signal analysis  και των ειδικών εφαρμογών του  , στην ανάπτυξη κινητών εφαρμογών , κρύπτο και  ανάλυση κρύπτο  , στην διαχείριση δικτύου , σε  δραστηριότητες στον κυβερνοχώρο , στις δορυφορικές επικοινωνίες , στην διαχείριση βάσεων δεδομένων , συστημάτων γεωγραφικών πληροφοριών, στην ασφάλεια πληροφορικής , σε τεχνολογίες του Διαδικτύου , στην ανάλυση εικόνας , σε Data mining (analysis step of the "Knowledge Discovery in Databases" process, or KDD), καθώς και στον μηχανικό σχεδιασμό του συστήματος επικοινωνιών, κλπ.

Μέσα στο έτος  , ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Μπεσίρ Αταλάι αποκάλυψε ότι η MİT διαθέτει περισσότερους  από δύο χιλιάδες  «ωτακουστές» ξένης κυρίως προέλευσης οι περισσότεροι   .

« Μέχρι σήμερα , η MİT διαθέτει 2.473 άτομα που πραγματοποιούν υποκλοπές  . Περισσότεροι από τους μισούς από αυτούς είναι ξένοι», δήλωσε ο Αταλάι στα τέλη Φεβρουαρίου .

Εκείνη την εποχή , ο ίδιος σημείωσε ότι  ,  « απαιτείται σήμερα ειδική εξουσιοδότηση από ειδικό δικαστήριο,  για κάθε στόχο , κυρίως για να αποκαλύψει τους ύποπτους «τρομοκράτες».

Σχόλιο :  Σύμφωνα με τον διευθυντή της ASELSAN Cengiz Ergeneman  το νέο «χωριό πληροφοριών» στο Gölbaşı θα διαθέτει πλήθος ραντάρ και θα τεθεί  σε λειτουργία την άνοιξη του 2014. Ο Ergeneman δήλωσε επίσης  ότι η όλη  εγκατάσταση, καταλαμβάνει 76.000 τετραγωνικά μέτρα  με κτιριακές υποδομές  335 χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων καθώς  και ότι το εν λόγω ραντάρ που διαθέτει η βάση υποκλοπών,  είναι το τρίτο μεγαλύτερο του είδους του στην Ευρώπη.

Ο ίδιος υπογράμμισε τις προσπάθειες ASELSAN να φέρει  πίσω «στην πατρίδα» Τούρκους μηχανικούς, διότι πολλοί από αυτούς εργάζονται  στις ΗΠΑ έχοντας αποκομίσει πολύτιμη εμπειρία και γνώσεις ανώτατου επιπέδου, με σκοπό  να εργαστούν προς όφελος της Τουρκίας. Ήδη από τους 123 Τούρκους επιστήμονες στο εξωτερικό, ύστερα από σχετική κρούση δέχθηκαν και ήδη εργάζονται οι 66 στην ASELSAN.

Η εταιρεία ειδικεύεται και στην κατασκευή ραντάρ και  σε ηλεκτρονικά οπλικά συστήματα, έχοντας επενδύσει περίπου 200 εκατομμύρια δολάρια, με αυτό το πρόγραμμα να βρίσκεται στην κορυφή των σχεδίων της. Η όλη προσπάθεια έχει εγκριθεί από το Υπουργείο Βιομηχανίας και το νέο υπερκέντρο Signal Intelligence στο Gölbaşı , θα αποτελείται από τομείς όπως  ο Ηλεκτρονικός πόλεμος και η διαχείριση  Συστημάτων Πληροφοριών , η παρακολούθηση όλων των ενσύρματων και ασύρματων μέσων σε μια τεράστια ακτίνα.

Το Campus του πανεπιστημίου που ευρίσκεται δίπλα θα εξυπηρετεί περισσότερους από χίλιους  μηχανικούς και τεχνικό προσωπικό της ASELSAN.

Σύμφωνα με τον Cengiz Ergeneman , οι τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις έχουν ανάγκη όλων των ειδών τα  ραντάρ  ,αλλά σίγουρα  περισσότερο ραντάρ μεγάλης εμβέλειας  με  σήμα jammer , καθώς και διάφορα ηλεκτρονικά συστήματα  που θα υποστηρίζουν την τουρκική αεράμυνα .

Η νέα πανεπιστημιούπολη , αποτελεί πρότυπο στην Τουρκία και εξειδικεύεται στον τομέα του ηλεκτρονικού πολέμου , στα ραντάρ , στον σχεδιασμό αλλά και  στην  βελτίωση και την ενσωμάτωση νέων συστημάτων ραντάρ μικροκυμάτων .

Επίσης αναφέρθηκε ότι όλα τα ραντάρ της χώρας θα ελέγχονται από το εν λόγω κέντρο με σκοπό τον αποτελεσματικότερο έλεγχο .

Ο κίνδυνος για την χώρα μας θα είναι τεράστιος με την ενεργοποίηση του εν λόγω υπερκέντρου υποκλοπών.

http://www.hurriyetdailynews.com/turkeys-intel-agency-to-have-nsa-like-body.aspx?pageID=238&nID=64936&NewsCatID=338

ΠΩΣ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΗ ΑΚΥΡΩΝΕΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΠΩΣ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΗ ΑΚΥΡΩΝΕΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ!

Η γεωμετρία του Σύμπαντος

Όταν αναφερόμαστε σε μια γεωμετρία, θεωρούμε αυτονόητη την ύπαρξη ενός χώρου μέσα στον οποίο αυτή αναπτύσσεται και τις ιδιότητες του οποίου περιγράφει.
Στα μαθηματικά, στο μαθηματικό Κόσμο, η έννοια του χώρου είναι ιδεατή -νοητή και δεν έχει καμία μα καμία σχέση με την υλική πραγματικότητα. Ομοίως και τα γεωμετρικά σχήματα που μορφοποιούνται εντός του είναι ιδεατά – νοητά και άυλα και δεν έχουν καμία μα καμία σχέση με την υλική πραγματικότητα.

Τα σχήματα και οι μορφές που σχηματοποιούνται μέσα σε αυτούς τους μαθηματικούς χώρους είναι ταυτόσημα με τα 4 Πλατωνικά στερεά : το κανονικό 8-εδρο, το κανονικό 20-εδρο , το κανονικό 4-εδρο και το κανονικό 6-εδρο.

Οι διαστάσεις

Προκειμένου ο υλικός άνθρωπος να έχει έστω κάποια μικρή αίσθηση των άυλων αυτών χώρων και των μορφών που δημιουργούνται μέσα του, ταύτισε, αδικαιολόγητα βέβαια, τους χώρους αυτούς με υλικά σχήματα που μπορούσαν να τα αντιληφθούν οι ανθρώπινες αισθήσεις.
Ονόμασε χώρο των τριών διαστάσεων τον υλικό χώρο που αντιλαμβάνονται οι ανθρώπινες αισθήσεις. Μέσα στον τρισδιάστατο αυτό υλικό χώρο ταύτισε το χώρο δυο διαστάσεων με κάθε υλικό επίπεδο. Για παράδειγμα την επιφάνεια ενός τραπεζιού.
Ομοίως το χώρο μιας διάστασης με την τομή δυο υλικών επιπέδων, για παράδειγμα την ακμή ενός κύβου, ενώ χώρου μηδενικής διάστασης κάθε υλικό αντικείμενο ελαχιστότατων για τις αισθήσεις διαστάσεων.

Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε η ψευδής εντύπωση ότι ένας υλικός χώρος 3 διαστάσεων περιλαμβάνει μέσα του άπειρους χώρους μιας διαστάσεως και δυο διαστάσεων. Ομοίως ένας χώρος 2 διαστάσεων άπειρους χώρους μιας διαστάσεως και ένας χώρος μιας διαστάσεως άπειρους χώρους μηδενικών διαστάσεων.

Αυτή η ταύτιση όμως είναι μαθηματικό λάθος!

Κάθε σημείο γύρω μας, μέσα στον υλικό Κόσμο, περιγράφεται από τρεις συντεταγμένες. Αυτό σημαίνει ότι το σημείο, με βάση τον ορισμό που δώσαμε προηγουμένως, δεν είναι χώρος μηδενικής διάστασης, αφού περιγράφεται από 3 συντεταγμένες.
Όμως, όπως γνωρίζουμε, κάθε υλικό επίπεδο ή ευθεία γραμμή, είναι ένα σύνολο από 3-διάστατα σημεία και ως εκ τούτου κι αυτά περιγράφονται από 3 συντεταγμένες. Είναι, δηλαδή, 3-διάστατα σχήματα που δεν έχουν καμία σχέση με τους αντίστοιχους χώρους των 2 διαστάσεων και της μίας διαστάσεως.

Μέσα σε ένα 3-διάστατο υλικό χώρο μπορούμε να διακρίνουμε, και καμπύλες επιφάνειες, όπως η σφαιρική, η παραβολική ή η υπερβολική. Και οι επιφάνειες αυτές είναι 3-διάστατες ως αποτελούμενες από 3-διάστατα υλικά σημεία.

Το μη αισθητό σύμπαν

Αν οι διαστάσεις του σύμπαντος είναι παραπάνω από 3, ακόμη και αν είναι ευκλείδεια η γεωμετρία του, ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντιληφθεί την πραγματική του υπόσταση και φύση του 4-διαστατου σύμπαντος, ούτε τις μορφές και τα σχήματα που εντός του δημιουργούνται.

Δηλαδή, κάθε τι που αντιλαμβάνεται σαν πραγματικό, ακόμα και ολόκληρο το σύμπαν, δεν είναι παρά προβολές (απεικονίσεις) κομματιών του μη ευκλείδειου πραγματικού και μη αισθητού σύμπαντος, πάνω σε ένα ψεύτικο 3-διάστατο Ευκλείδειο Κόσμο τον οποίο δημιουργούν σαν ψευδαίσθηση οι αισθήσεις.

Τον Κόσμο αυτό των ψευδαισθήσεων τον ονομάζουμε επιστημονικά, ψευδο-ευκλείδειο χώρο Μινκόφσκι.
Όπως είπαμε και παρά πάνω, οι καθαρά μαθηματικοί χώροι, όπως και τα γεωμετρικά σχήματα που μορφοποιούνται μέσα τους, είναι ιδεατά και άυλα και δεν έχουν καμία σχέση με την υλική πραγματικότητα.

Τα μαθηματικά μελετούν ιδεατούς χώρους, μη «πραγματικούς» και απτούς ενώ η Φυσική τον υλικό, αισθητό και μετρίσιμο Κόσμο.
Η σύνδεση έγινε με την γνωστή θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν που συνέλαβε την ιδέα ότι το κύριο συστατικό της κλασικής Φυσικής, η ύλη, δεν είναι παρά καμπύλωση του κύριου συστατικού του Κόσμου των μαθηματικών, του χώρου.

Το χωροχρονικό συνεχές

Το μόνο πραγματικό μέσα στο σύμπαν είναι το χωροχρονικό συνεχές το οποίο είναι άτμητο και αδιαίρετο.
Δηλαδή αν τμήσουμε το χωροχρονικό συνεχές, σε χώρο και χρόνο, ούτε ο μετρούμενος ανθρώπινος χρόνος ούτε ο χώρος περιγράφουν την συμπαντική πραγματικότητα.

Εν ολίγοις ο χρόνος όπως τον περιγράφουν και τον μετράνε τα ρολόγια και ο χώρος όπως τον περιγράφουν και τον μετράνε οι μεζούρες, δεν έχουν καμία σχέση, ούτε περιγράφουν την πραγματικότητα της συμπαντικής δημιουργίας. Είναι μια ψευδαίσθηση, ένα τίποτα.

Τι είναι ύλη ;;

Σύμφωνα με την θεωρία της Σχετικότητας η ύλη δεν αποτελεί παρά ένα καμπυλωμένο χώρο 3ων διαστάσεων. Ο χώρος , όμως, 3ων διαστάσεων όπως προείπαμε είναι ένα τίποτα, ύλη είναι η καμπύλωση του τίποτα.

Όταν μιλάμε για καμπύλωση του ευκλείδειου 3-διάστατου συμπαντικού χώρου που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις, απλώς εννοούμε μια κύρτωση του χώρου προς την 3η διάσταση, την διάσταση του χρόνου. Η αισθητή, λοιπόν, ύλη είναι καμπυλωμένος χώρος 3ων διαστάσεων προς την διάσταση χρόνος. Αυτό σημαίνει ότι η ύλη υπάρχει αισθητή αν η τιμή της διάστασης χρόνος βρίσκεται μεταξύ μιας ελάχιστης και μιας μέγιστης τιμής. Η αυξομείωση της καμπυλότητας μιας περιοχής ενός χώρου 3ων διαστάσεων σηματοδοτεί τη γέννηση, την εξέλιξη και το θάνατο μια υλικής ύπαρξης.

Αν θεωρήσουμε σταθερή την έκταση μιας περιοχής του χώρου, το πόσο αυτός καμπυλώνεται προς την διάσταση χρόνος είναι η βασική παράμετρος που χαρακτηρίζει την εξέλιξη μιας υλικής ύπαρξης.

Η Καμπυλότητα μιας περιοχής = η πυκνότητα της ενέργειας.

Αυτό σημαίνει πως αντί να πούμε πως ύλη είναι η καμπύλωση του χώρου, μπορούμε να πούμε ότι ύλη είναι μια περιοχή με μεγάλη πυκνότητα ενέργειας.
Δηλαδή μπορούμε να πούμε εξίσου σωστά ότι η εξέλιξη μιας υλικής ύπαρξης εξαρτάται από τις μεταβολές της πυκνότητας της ενέργειά της.

Τι είναι ζωή ;

Με βάση όλα τα παραπάνω, ζωή μπορούμε να ονομάσουμε τη δυνατότητα της υλικής μας υπόστασης να μεταβάλλει την ενεργειακή της πυκνότητα (δηλαδή την καμπυλότητά της). Αυτό σημαίνει αυτόματα μια δυνατότητα αυξομειώσεως της διάστασης χρόνος, που εγκλείουμε αοράτως μέσα μας.

Η έννοια της ζωής όμως χαρακτηρίζεται από τις έννοιες της γέννησης, της ανάπτυξης, της φθοράς και του θανάτου. Η έννοια της γέννησης, της εμφάνισης δηλαδή μιας υλικής πραγματικότητας από το αισθητό τίποτα, δεν είναι παρά μια καμπύλωση του χώρου προς τον χρόνο, πέραν κάποιου ορίου. Η καμπύλωση αυτή μπορεί να γίνει αισθητή και λογικά αντιληπτή από την επιστήμη, σαν μια περιοχή αυξημένης τιμής της πυκνότητας ενέργειας, που γύρω της σχηματίζεται κάποιο πεδίο βαρύτητας.

Η έννοια της ανάπτυξης μιας υλικής ύπαρξης, είναι ταυτόσημη με την έννοια της αύξησης της καμπυλότητας του χώρου και με την ισοδύναμη έννοια της αύξησης της ενεργειακής πυκνότητας.

Τι είναι ο θάνατος ;

Ως θάνατο, εάν συναρτήσουμε τον υλικό θάνατο με την αισθητή εξαφάνιση της ύλης, μπορούμε να εκλάβουμε δύο περιπτώσεις. Κατά πρώτον την ελαχιστοποίηση της πυκνότητας ενέργειας που έχει σαν αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό στην ψευδή φύση του τρισδιάστατου φυσικού ειδώλου του χώρου του σύμπαντος, κάτι που συμβαίνει εφόσον η τιμή της πυκνότητας ενέργειας – αλλιώς της καμπύλωσης – του χώρου που καταλαμβάνει το αντικείμενο γίνεται ή μηδέν ή δεν ξεπερνά την οριακή τιμή ώστε να γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις μας : αυτό σημαίνει πως αν η καμπύλωση του χώρου προς την διάσταση χρόνος γίνει μικρότερη από μια ελάχιστη τιμή, τότε η ύλη στερούμενη της αισθητής καμπυλότητας ξαναπαίρνει τη μορφή του «καθαρού» χώρου, μιας ουσίας έξω από την δυνατότητα των αισθήσεων. Κατά δεύτερον, μιας και ως αισθητή ύλη λογίζεται ο καμπυλωμένος χώρος προς την διάσταση χρόνος ή αλλιώς μία κύρτωση με μορφή πηγαδιού προς την διάσταση χρόνος, συνεπάγεται πως ομιλούμε δια καμπύλωση, του χώρου, προς την διάσταση χρόνος, κατά την οποία ξεπερνιέται το ανώτατο όριο και τότε η ύλη καθίσταται αόρατη από τις αισθήσεις – αυτή την αιτία θανάτου, όσον αφορά τα άστρα, την ονομάζουμε μελανή οπή.

Συμπαντικός και ανθρώπινος χρόνος

Ο χρόνος των ρολογιών και των ημερολογίων μετράει τον ρυθμό της φθοράς της ύλης, δηλαδή της μεταβολής της διάστασης χρόνος και δεν ταυτίζεται με τον αληθινό χρόνο, αυτόν του αληθινού αλλά μη αισθητού σύμπαντος.

Του επίκουρου καθηγητή στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Δρ. Δανέζη Μάνου στο περιοδικό “Άβατον”, Νο 84 – ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008

Για ένα εναλλακτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα

Πρωτότυπος τίτλος: Reclaiming the Credit Commons Towards a Butterfly Society(βλ. σημείωση του μεταφραστή στο τέλος του κειμένου)

Σήμερα ήδη τα τοπικά νομίσματα και τα εναλλακτικά συστήματα ανταλλαγών απασχολούν τα μαζικά μέσα, ακόμα και εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας όπως η Wall Street Journal, ο Guardian και το Der Spiegel, και επίσης την τοπική και δικτυακή τηλεόραση. Η σχετική ειδησεογραφία εστιάζει κυρίως στις προσπάθειες να κρατηθεί η κυκλοφορία του χρήματος σε τοπικό επίπεδο αντί να “διαρρέει”, ως μέθοδος για την ενίσχυση της ζωτικότητας των τοπικών οικονομιών και για την βελτίωση των προσδοκιών των τοπικών επιχειρήσεων στον αγώνα τους να ανταγωνιστούν τις μεγάλες αλυσίδες.
Όλα αυτά είναι ωραία και καλά, αλλά χάνουν την ουσία της παθολογίας των κοινοτήτων μας – αλλά και του κόσμου μας. Τα προβλήματα που οι κοινότητές μας αντιμετωπίζουν, αλλά και ο πολιτισμός συνολικά, αφορμώνται από την καθεαυτή φύση του χρήματος και τους μηχανισμούς με τους οποίους αυτό δημιουργείται και επιμερίζεται από τα μέλη του ισχυρότερου καρτέλ που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Το συνολικό παγκόσμιο καθεστώς του χρήματος και των τραπεζών έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να συγκεντρώνει την ισχύ και να συγκεντρώνει τον πλούτο στα χέρια μιας κυρίαρχης ελίτ, και αυτό το κάνει πολύ αποτελεσματικά εδώ και πολύ χρόνο.
Σε κάθε αναπτυγμένη οικονομία, η ανθρώπινη εργασία είναι ιδιαίτερα εξειδικευμένη. Πολύ λίγα από αυτά που χρειαζόμαστε τα κάνουμε εμείς οι ίδιοι. Το γεγονός αυτό κάνει την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών αναγκαία για την επιβίωση. Όμως το πρωτόγονο ανταλλακτικό σύστημα είναι αναποτελεσματικό και εξαρτώμενο από συμπτώσεις αναγκών του τύπου “έχω κάτι που θέλεις και έχεις κάτι που θέλω”. Εάν κάποιος από μας δεν έχει κάτι που να θέλει ο άλλος, η ανταλλαγή απλώς δεν είναι δυνατή. Το χρήμα επινοήθηκε για να κάνει δυνατές τις ανταλλαγές πέρα από τις τοπικές κοινότητες με τη στενή έννοια, όπου πλέον άτυπες μορφές του δούναι και λαβείν είναι εφικτές. Κάνει εφικτό ένα εμπόριο που είναι ευκαιριακό και απρόσωπο.
Το χρήμα είναι πρώτα απ΄ όλα ένα μέσο ανταλλαγής, ένα είδος συμβατικού μέσου που δίνει τη δυνατότητα σε έναν πωλητή να μεταφέρει πραγματική αξία στον αγοραστή, και μετά να χρησιμοποιήσει τα χρήματα που έλαβε για να αξιώσει μέσα στην αγορά από κάποιον άλλο κάτι που αυτός/ή χρειάζεται.
Στις παλιότερες εποχές, διάφορα αγαθά τα οποία είχαν κάποια γενική συμβατική χρησιμότητα υπηρετούσαν τους ανταλλακτικούς σκοπούς ως ανταλλακτικά μέσα. Για παράδειγμα, εγώ μπορεί να μην είμαι καπνιστής, αλλά ξέροντας ότι πολλοί άλλοι επιθυμούν τον καπνό, θα μπορούσα να το αποδεχτώ ως πληρωμή για τα μήλα μου. Το ίδιο ισχύει για το χρυσάφι και το ασήμι, τα οποία εκ των πραγμάτων εξελίχθηκαν στα προτιμητέα ανταλλακτικά μέσα.
Όμως το χρήμα εξελίχθηκε μέσα στο χρόνο. Το χρήμα δεν είναι πλέον “πράγμα”. Είναι πίστωση, είναι πίστη μέσα σε ένα σύστημα λογαριασμών, η οποία εξωτερικεύεται και ισχύει κυρίως ως “απόθεμα” μέσα στις τράπεζες, και μόνο δευτερευόντως, και σε μικρά ποσά, ως τραπεζογραμμάτια (κυκλοφορούν χρήμα). Το κάθε εθνικό νόμισμα υποστηρίζεται από το συνολικό πιστωτικό απόθεμα όλων εκείνων που υποχρεώνονται από το νόμο να το αποδέχονται.
Για να το πούμε με απλά λόγια, επιτρέψαμε την ιδιωτικοποίηση του κοινού πιστωτικού αποθέματος, και έτσι έγινε πλέον προσβάσιμο μόνο δια της προσφυγής σε κάποια τράπεζα ώστε να χορηγηθεί ένα “δάνειο”. Για να υπάρξει καινούργιο χρήμα, πρέπει κάποιος να χρεωθεί. Στην πραγματικότητα τίποτε δεν δανείζεται – οι τράπεζες απλώς δημιουργούν το χρήμα με βάση την υπόσχεση του δανειολήπτη ότι θα πληρώσει. Έτσι όπως τίθεται λοιπόν, δίνουμε το συλλογικό μας πιστωτικό απόθεμα στις τράπεζες και μετά τις ικετεύουμε να μας δανείσουν λίγο από αυτό πίσω σε μας  - και τους πληρώνουμε με τον τόκο για αυτό το “προνόμιο”. Το αποτέλεσμα είναι μία χρόνια σπανιότητα χρήματος μέσα στον παραγωγικό τομέα της οικονομίας, και μάλιστα ενώ το χρήμα σπαταλιέται από τις κεντρικές κυβερνήσεις για ελλειμματικές δαπάνες, για τη χρηματοδότηση πολέμων, διασώσεων, και άλλες άσκοπες δαπάνες...
Σαν να μην έφταναν αυτά, η χειρότερη πλευρά του παρόντος παγκόσμιου χρηματικού συστήματος είναι η εγγενής απαίτηση για συνεχή μεγένθυση – αυτό που λέμε δόγμα της μεγένθυσης. Αυτό ξεκινά από το γεγονός ότι το χρήμα δημιουργείται στη βάση του χρέους που γεννάει τόκο, έτσι ώστε απλώς το οφειλόμενο ποσό να αυξάνει με την πάροδο του χρόνου. Όμως ο συνθετικός τόκος συνιστά μία συνάρτηση εκθετικής ανόδου, πράγμα που σημαίνει ότι το χρέος ανεβαίνει όχι με σταθερό βήμα αλλά με αυξητικό συντελεστή. Το πλανητικό χρηματικό σύστημα απαιτεί την ολοένα συνεχή διόγκωση του χρέους ώστε να αποφύγει την οικονομική κατάρρευση. Έτσι, οι κύκλοι της “φούσκας” που έχουμε δει γίνονται όλο και πιο έντονοι, και ο ανταγωνισμός στο δανεισμό λόγω της ανεπαρκούς διαθεσιμότητας του χρήματος έχει ως αποτέλεσμα μία ολοένα μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή και κοινωνική υποβάθμιση.
Το κοινό πιστωτικό απόθεμα είναι το πλέον παραγνωρισμένο ζήτημα των κοινών πραγμάτων, και όμως είναι το πλέον καίριο, διότι η πίστωση είναι το βασικό θεμέλιο και η ουσία του σύγχρονου χρήματος, και το χρήμα είναι το ουσιαστικό μέσο για την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών. Αυτός που ελέγχει το χρήμα πραγματικά ελέγχει τα πάντα μέσα στον υλικό κόσμο. Η ιδιωτικοποίηση των κοινών πιστωτικών μέσων όχι μόνο έδωσε στους λίγους τη δυνατότητα να εκμεταλλεύονται τους πολλούς, αλλά εκτίναξε την οικονομική κυριαρχία πέρα από κάθε λογικό όριο και τροφοδότησε τη σύγκρουση για τον έλεγχο των πόρων σε όλο τον κόσμο.
Κάποτε στο παρελθόν, οι ισχυρές δομές του κόσμου  βασίζονταν σε έναν δόλιο διακανονισμό μεταξύ της πολιτικής εξουσίας και της θρησκευτικής εξουσίας. Βασιλιάδες, αυτοκράτορες και πρίγκηπες, βασίζονταν στην εκκλησιαστική ιεραρχία για να νομιμοποιήσουν την αρχή τους. Ενόσω οι άνθρωποι εξαρτώντο από την εκκλησία και τους ιερείς της για σωτηρία και αναφορά στον “ουρανό”, αυτοί πειθήνια αποδέχονταν αυτή την κατάσταση των πραγμάτων, όταν όμως οι πεποιθήσεις άρχισαν να αλλάζουν οι εκκλησιαστικές εξουσίες έχασαν πολλή από την επιρροή τους. Σήμερα η παγκόσμια εξουσιαστική δομή βασίζεται επάνω σε έναν δόλιο διακανονισμό μεταξύ της πολιτικής εξουσίας και της οικονομικής εξουσίας. Ακόμη και σε χώρες που αποκαλούνται δημοκρατικές, είναι οι υψηλού επιπέδου τραπεζίτες και χρηματοδότες και οι ευνοούμενοί τους στα μέσα, την εκπαίδευση, την ιατρική και άλλους τομείς αυτοί που επιλέγουν τους πολιτικούς ηγέτες και ορίζουν την δημόσια πολιτική. Όσο οι άνθρωποι εξαρτώνται από το χρήμα που οι τραπεζίτες δημιουργούν για την υλική τους “σωτηρία” και για την ελπίδα για “καλή ζωή”, αυτή η κατάσταση πραγμάτων θα εξακολουθεί να προκαλεί τις μάζες – που είναι στην ουσία οι εγγυητές του κυβερνητικού χρέους – να βουτούν όλο και πιο βαθιά μέσα στην κινούμενη άμμο της σκλαβιάς του χρέους.
Ο τόκος που πρέπει να πληρώνεται για να “δανειζόμαστε” την ίδια μας την πίστωση από την τράπεζα δεν είναι το μόνο παρασιτικό στοιχείο σε αυτό το σύστημα. Ένα ακόμη είναι ο πληθωρισμός της ροής του χρήματος που συνοδεύει τις κυβερνητικές ελλειμματικές δαπάνες. Οι περισσότερες εθνικές κυβερνήσεις με συνέπεια ξοδεύουν πέραν των εισοδημάτων, απομυζώντας έτσι πραγματική αξία έξω από την οικονομία ως αντίκρυσμα για το ψεύτικο χρήμα που οι τράπεζες δημιουργούν για αυτές με θεσμικό πρόσχημα. Αυτή η υποτίμηση του νομίσματος αναπόφευκτα προκαλεί αύξηση των τιμών στα βασικά αγαθά μέσα στην αγορά. Σε αυτά μπορείτε να προσθέσετε τους ανήθικους μισθούς και τα μπόνους που οι “μυημένοι από μέσα” απολαμβάνουν για να διατηρείται το σύστημα, και τις περιοδικές “διασώσεις” που αποσπούν από τις κυβερνήσεις.
Η εικόνα γίνεται απολύτως ξεκάθαρη στον καθένα που έχει τη διάθεση να ρίξει μια προσεκτική ματιά: Το κυρίαρχο χρηματικό και τραπεζικό σύστημα, όπως είναι δομημένο επάνω στην τοκογλυφία και την συγκέντρωση της εξουσίας και του πλούτου, έχει επιφέρει ανείπωτη αθλιότητα και αδικία στο ανθρώπινο γένος και σε όλο τον ιστό της ζωής επάνω στον πλανήτη Γη. Είναι ένα σύστημα που δεν μπορεί να αναμορφωθεί - μπορεί μόνο να ξεπεραστεί.
Υπέρβαση του Χρηματικού Συστήματος;
Τα καλά νέα είναι, ότι δεν χρειάζεται να είμαστε θύματα ενός συστήματος που μάς χρεοκοπεί με τόσο προφανή τρόπο. Στα χέρια μας έχουμε τη δύναμη να αξιοποιήσουμε τα κοινά πιστωτικά αγαθά. Μπορούμε να το κάνουμε ειρηνικά και χωρίς επίθεση στο οχυρωμένο καθεστώς. Χρειάζεται μόνο ο καθένας μας να πάρει τον έλεγχο της πιστώσεώς του και να την δίνει σε εκείνα τα άτομα και επιχειρήσεις που την εκτιμούν και να την κατακρατά από εκείνους που δεν την εκτιμούν, και επίσης να ασκήσουμε τα ταλέντα και τις ενέργειες μας σε εκείνες τις επιχειρήσεις που ενισχύουν την κοινωνική ευελιξία, την βιωσιμότητα, την αυτάρκεια και την κοινή ωφέλεια.
Όλοι μας έχουμε μάθει να κυνηγάμε το χρήμα ως έναν τρόπο να προσφέρουμε στους εαυτούς μας και στις οικογένειές μας τα υλικά αγαθά της ζωής, ωστόσο το χρήμα έχει γίνει ένα εργαλείο ισχύος, μια επινόηση που δίνει τη δυνατότητα στους λίγους να ελέγχουν την πορεία των ανθρώπινων πραγμάτων. Όσο μένουμε γοητευμένοι από αυτό το κυνήγι του χρήματος, είμαστε όλοι κούκλες-νευρόσπαστα στη σειρά που εκτελούν τις επιταγές αυτών που χειρίζονται τα νήματα – εκείνης της μικρής ελίτ που, με τις καλύτερες προθέσεις, ενεργούν από τη θέση του στενού προσωπικού συμφέροντος, του σφάλματος και της χονδροειδούς αυταπάτης.
Ίσως μια μέρα δουν το φως, αλλά δεν έχουμε την πολυτέλεια να περιμένουμε. Η απάντηση είναι να μάθουμε να μοιραζόμαστε, να συνεργαζόμαστε, και να οργανωνόμαστε σε αυτό που αποκαλώ “Κοινωνία της Πεταλούδας.” Συλλογικά νομίσματα και ανταλλακτικά συστήματα παρέχουν μία ουσιώδη εργαλειοθήκη για την ενδυνάμωση κοινωνίας και ατόμου, αλλά πρέπει να σχεδιάζονται με τρόπο ώστε να μάς κάνουν λιγότερο εξαρτημένους από το πολιτικό χρήμα και τις τράπεζες. Τα ιδιωτικά ανταλλακτικά μέσα οφείλουν να εκδίδονται στη βάση της δημιουργούμενης αξίας και να ανταλλάσσονται από τους τοπικούς παραγωγούς, ιδίως τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά κάθε οικονομίας. Αυτό σημαίνει ότι ένα νόμισμα πρέπει να ξοδεύεται μέσα στην κυκλοφορία, όχι να πωλείται για χρήμα. Είναι δυνατό να οργανωθεί μία εντελώς διαφορετική δομή χρηματική, τραπεζική και χρηματοδοτική, ελεύθερη από τόκο, αποκεντρωμένη, και ελεγχόμενη, όχι από τράπεζες και κεντρικές κυβερνήσεις, αλλά από άτομα και επιχειρήσεις που συσχετίζονται και αυτοοργανώνονται σε δίκτυα με εμπόριο χωρίς ρευστό χρήμα.
Εν συντομία, κάθε ομάδα ανθρώπων μπορεί να οργανωθεί, για να καταμερίσουν μεταξύ τους το δικό τους συλλογικό πιστωτικό δυναμικό, χωρίς τόκο. Επί της ουσίας, αυτό είναι μία προέκταση της κοινής επιχειρηματικής πρακτικής για πώληση με ανοιχτό λογαριασμό, του τύπου “σού στέλνω τα αγαθά τώρα και εσύ μπορείς να με πληρώσεις αργότερα”, παρεκτός του ότι είναι οργανωμένη όχι αμφίπλευρα αλλά μέσα στο πλαίσιο μιας κοινότητας με πολλούς αγοραστές και πωλητές. Υλοποιημένα σε μία κλίμακα αρκετά μεγάλη που περιλαμβάνει ευρεία κλίμακα αγαθών και υπηρεσιών, τέτοια συστήματα μπορούν να αποφύγουν τις δυσλειτουργίες τις σύμφυτες στο συμβατικό χρήμα και τις τράπεζες. Ανοίγουν το δρόμο σε περισσότερο αρμονικές και αμοιβαία ωφέλιμες σχέσεις, που στρώνουν το δρόμο της αληθινής οικονομικής δημοκρατίας.
Αμοιβαία Απαλοιφή Χρέους – Εμπόριο Χωρίς Ρευστό
Η προσέγγιση αυτή δεν είναι ένα όραμα με φρούδες ελπίδες. Είναι αποδεδειγμένη και καλά τεκμηριωμένη. Γνωστή ως αμοιβαία πιστωτική απαλοιφή (mutual credit clearing), είναι μία διαδικασία που χρησιμοποιείται από εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις στον κόσμο, που είναι μέλη εμπορικών συνασπισμών αντιπραγματισμού (barter), που παρέχουν την αναγκαία λογιστική και λοιπές υπηρεσίες για εμπόριο χωρίς ρευστό χρήμα. Σε αυτή τη διαδικασία, τα πράγματα που πουλάς πληρώνουν τα πράγματα που αγοράζεις χωρίς τη χρήση χρήματος ως ενδιάμεσου μέσου ανταλλαγής. Αντί να κυνηγάς δολάρια, χρησιμοποιείς ό,τι έχεις για να πληρώσεις για αυτά που χρειάζεσαι.
Σε αντιπαράθεση με τον παραδοσιακό αντιπραγματισμό, ο οποίος εξαρτάται από μία σύμπτωση αναγκών μεταξύ δύο εμπορευομένων που ο καθένας έχει κάτι που ο άλλος θέλει, η αμοιβαία πιστωτική απαλοιφή παρέχει μία λογιστική για εμπορικές μονάδες (trade credits), ένα είδος εσωτερικού νομίσματος, το οποίο επιτρέπει στους εμπορευομένους να πωλούν σε άλλα μέλη και να αγοράζουν από άλλα. Κατά τις αναφορές υπάρχουν περισσότερες από 400.000 εταιρείες σε όλον τον κόσμο, ο οποίες, με αυτόν τον τρόπο, εμπορεύονται περισσότερο από 12 εκατ. αξίας σε δολάρια αγαθά και υπηρεσίες ετησίως χωρίς τη χρήση κανενός εθνικού νομίσματος.
Ίσως το καλύτερο παράδειγμα ανταλλαγής με πιστωτική απαλοιφή που λειτούργησε επιτυχώς για μεγάλη περίοδο, είναι το WIR Economic Circle Cooperative (WIR, μία συντόμευση για το “Wirtschaftsring-Genossenschaft”, είναι η γερμανική λέξη για το “εμείς”). Ιδρύθηκε στην Ελβετία κατά την περίοδο της Μεγάλη Ύφεσης ως ένας οργανισμός αυτο-βοήθειας. Το WIR παρείχε στις επιχειρήσεις-μέλη ένα μέσο να συνεχίσουν να αγοράζουν και να πωλούν ο ένας στον άλλον παρά την έλλειψη των κυκλοφορούντων ελβετικών φράγκων. Τα τελευταία τρία τέταρτα ενός αιώνα, σε καλούς και κακούς καιρούς, το WIR (τώρα γνωστό ως η Τράπεζα WIR) συνέχισε να ακμάζει. Τα άνω των 60.000 μέλη του σε όλη την Ελβετία εμπορεύονται περίπου 2 εκατ. δολάρια αξίας αγαθά και υπηρεσίες κάθε χρόνο, πληρώνοντας ο ένας τον άλλον όχι με επίσημο χρήμα αλλά με τις δικές τους λογιστικές μονάδες, τις “μονάδες WIR”.
Το Κοινό Πιστωτικό Απόθεμα: Μία Ειρηνική Επανάσταση Για Μια Πιο Ευτυχισμένη Κοινωνία
Ο σκοπός κάθε δικτύου, φυσικά, είναι να επιτύχει μία ικανοποιητική κλίμακα χρησιμότητας. Όσο μεγαλύτερο το δίκτυο, τόσο περισσότερες ευκαιρίες παρέχει για αχρήματες συναλλαγές. Στα αρχικά στάδια, ίσως χρειάζεται βοήθεια για την εύρεση ευκαιριών, αλλά καθώς τα μέλη ανακαλύπτουν ο ένας τον άλλον και μαθαίνουν τι έχει να προσφέρει ο καθένας, τα οφέλη της συμμετοχής γίνονται όλο και πιο φανερά και ελκυστικά. Σαν το Facebook, το Twitter, το MySpace και άλλα δίκτυα που είναι κοινωνικά με την στενή έννοια, τα δίκτυα αχρήματων συναλλαγών τελικά θα αυξηθούν εκθετικά – κι αυτό θα σημάνει μια επαναστατική αλλαγή στην πολιτική αλλά και την οικονομική δύναμη. Θα είναι μια ήσυχη και ειρηνική επανάσταση που θα έρθει, όχι με διαδηλώσεις στους δρόμους ή με εκστρατείες πολιτικών που υπηρετούν διαφορετικά αφεντικά, αλλά με το να δουλέψουμε μαζί για να ασκήσουμε τη δύναμη που είναι ήδη δική μας – να εφαρμόσουμε τους πόρους που έχουμε για να στηρίξουμε την παραγωγικότητα ο καθένας του άλλου και να αποδώσουμε την πίστη εκεί που αυτή η πίστη οφείλει να αποδοθεί.
Με τη συμμετοχή σε ένα ανταλλακτικό δίκτυο που είναι ανοικτό, διαφανές και δημοκρατικό, τα μέλη απολαμβάνουν τα παρακάτω οφέλη:

• Μία αξιόπιστη πηγή πιστωτικής αξίας που είναι ελεύθερη από τόκο και ελεγχόμενη από την κοινότητα.
• Μικρότερη ανάγκη για σπάνια δολάρια, ευρώ, λίρες, γιεν, ή άλλο πολιτικό χρήμα.
• Ένα σταθερό και βιώσιμο μέσο πληρωμής.
• Αυξημένες πωλήσεις.
• Ένα πιστό πελατολόγιο.
• Αξιόπιστους προμηθευτές.
• Μία περισσότερο ακμάζουσα και αξιοβίωτη κοινότητα.

Τι απαιτείται ώστε τα δίκτυα αμοιβαίας πιστωτικής απαλοιφής να πολλαπλασιαστούν όπως συνέβη με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Αυτό είναι κεντρικό ερώτημα και η απάντηση σε αυτό έχει διαφύγει της προσοχής. Ενώ το WIR είχε προφανή επιτυχία, φαίνεται ότι σκοπίμως περιορίστηκε για να μη μεταδοθεί έξω από τα ελβετικά σύνορα. Και παρά το ότι ο εμπορικός “αντιπραγματισμός” είναι ήδη σημαντικός και διαρκώς αυξάνει για τουλάχιστον 40 χρόνια, ο όγκος του εξακολουθεί να είναι μικρός σε σχέση με τη συνολική εμπορική δραστηριότητα.
Έτσι όπως λειτουργούν σήμερα, οι εμπορικοί συνασπισμοί είναι αυτοπεριοριζόμενοι και τυπικά επιβάλλουν σημαντικά βάρη στα μέλη τους, όπως επαχθή τέλη για συμμετοχή, αποκλειστικότητες συμμετοχής, περιοριστικό εύρος αγαθών και υπηρεσιών σε κάθε κλίμακα εφαρμογής, χρήση λογισμικού με δικαιώματα, και ανεπαρκείς λειτουργικές προδιαγραφές που περιορίζουν την ικανότητα των μελών ενός συνασπισμού να συναλλαχθούν με τα μέλη άλλων.
Πρακτικά όλοι οι εμπορικοί συνασπισμοί είναι μικροί, τοπικοί, και λειτουργούν ως επιχειρήσεις με σκοπό το κέρδος. Η μικρή κλίμακα, ο τοπικός έλεγχος και το ανεξάρτητο επιχειρείν είναι όλα επιθυμητά χαρακτηριστικά, αλλά όταν έρχεται η ώρα να φτιαχτεί ένα νέο ανταλλακτικό σύστημα, απαιτείται κάτι παραπάνω. Αυτό που τώρα χρειάζεται ο κόσμος είναι ένα μέσο πληρωμής που ελέγχεται τοπικά αλλά είναι πλανητικά χρήσιμο. Με άλλα λόγια, να δοθεί η δυνατότητα στα μέλη ενός τοπικού δικτύου να συναλλαχθούν με μέλη άλλων δικτύων εύκολα και φθηνά, με μικρό ή χωρίς ρίσκο.
Αυτά είναι τα πράγματα που πιστεύω ότι απαιτούνται για να πολλαπλασιαστεί το εμπόριο χωρίς ρευστό βάσει της αμοιβαίας απαλοιφής χρέους:

1. Τα μέλη χρειάζεται να προσφέρουν στο δίκτυο, όχι μόνο τις αργές εμπορικές και ακριβές υπηρεσίες, αλλά όλο το εύρος των αγαθών και υπηρεσιών τους στις συνήθεις καθημερινές τιμές. Αυτό θα διασφαλίσει την αξία των εσωτερικών πιστωτικών μονάδων και θα τις κάνει πραγματικά χρήσιμες.
2. Εν είδει “μεταφορέα χύδην φορτίου”, τα ανταλλακτικά δίκτυα πρέπει να έχουν ανοιχτή τη δυνατότητα μέλους σε όλους με περιορισμένες απαιτήσεις.
3. Τα πιστωτικά όρια (όρια πιστωτικού προνομίου), ωστόσο, πρέπει να προσδιορίζονται αναλόγως με την ικανότητα κάθε μέλους και τη διάθεσή του να ανταποδώσει, μετρημένα π.χ. βάσει του όγκου πωλήσεων μέσα στο δίκτυο.
4. Τα ανταλλακτικά δίκτυα πρέπει να λειτουργούνται για και από τα μέλη με τρόπο διαφανή, ανοιχτό και ευαίσθητο.
5. Τα μέλη πρέπει να ασκούν τα καθήκοντά τους σχετικά με τις αβλεψίες και την εποπτεία από εκείνους που έχουν αναλάβει τη διαχείριση του συστήματος ανταλλαγών.
6. Πρέπει να υπάρχει κάποια προτυποποίηση στη λειτουργία του συστήματος ανταλλαγών για τη διασφάλιση ότι οι εσωτερικές πιστωτικές μονάδες κατέχουν συγκρίσιμη αξία.

Ενόσω τα συστήματα ανταλλαγών κατακτούν αυτές τις διαστάσεις σχεδιασμού και λειτουργίας, θα γίνονται πρότυπα για άλλα να ακολουθήσουν. Τότε θα αρχίσει η φάση της γρήγορης ανάπτυξης, οδηγώντας σε ένα πλανητικό δίκτυο σχέσεων τύπου διαδικτύου, που θα κάνει το χρήμα απαρχαιωμένο και θα μάς δώσει τη δυνατότητα για να εμφανιστεί μια κοινωνία περισσότερο ελεύθερη και περισσότερο αρμονική.

Αναφορές
Greco, Jr., Thomas H. (2009): The End of Money and the Future of Civilization.
Greco, Jr., Thomas H., and Megalli, Theo, (2005):An Annotated Précis, Review, and Critique of Prof.
Tobias Studer's WIR and the Swiss National Economy.     http://reinventingmoney.com/documents/StuderbookCritique.pdf
Riegel, E. C. (1973) Flight From Inflation.
Ιστότοποι: Beyond Money, http://beyondmoney.net, and Reinventing Money, http://reinventingmoney.com.
Βίντεο: The Essence of Money: A Medieval Tale, available at, http://www.digitalcoin.info/The_Essence_of_Money.html, or, http://www.youtube.com/watch?v=qBX-jaxMneo
Το Χρήμα ως Χρέος:  http://www.moneyasdebt.net/
Αναφορά-βίντεο, της WIR Bank:  http://www.atcoop.com/WIR_Video_3.htm

Για τον συγγραφέα
Ο Thomas H. Greco, Jr. είναι συγγραφέας, ειδικός δικτύων και σύμβουλος, με ειδίκευση στη νομισματική θεωρία και ιστορία, τα συστήματα πιστωτικής απαλοιφής, τα συμπληρωματικά νομίσματα και την κοινωνική οικονομική ανάπτυξη. Πρώην μηχανικός, επιχειρηματίας, και καθηγητής σε κολέγιο, θεωρείται αυθεντία στις προσεγγίσεις ελεύθερης αγοράς στις νομισματικές και οικονομικές καινοτομίες και είναι περιζήτητος σύμβουλος και ομιλητής σε συνέδρια διεθνώς. Έγραψε πολλά άρθρα και βιβλία, μεταξύ αυτών The End of Money and the Future of Civilization (2009), Money: Understanding and Creating Alternatives to Legal Tender (2001), New Money for Healthy Communities (1994), και Money and Debt: a Solution to the Global Crisis (1990). Οι ιστότοποί του, www.beyondmoney.net και www.reinventingmoney.com, προσφέρουν έναν πλούτο πληροφορίας στα στάδια της αλληλεπίδρασης του χρήματος, της χρηματοδότησης, της πολιτικής και της οικονομίας, και δίνουν λεπτομερείς εξηγήσεις και συνταγές δράσης για κοινότητες, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις.
Σημείωση του μεταφραστή
Στην προσπάθεια για πιστή απόδοση στην ελληνική του όρου “credit commons”, ζήτησα από τον συγγραφέα να μού διευκρινίσει την έννοια. Η έννοια των commons είναι μία έννοια ταυτόχρονα ιστορική αλλά και αναπτυσσόμενη στον σύγχρονο κόσμο. Προέρχεται από παλιές εποχές όταν υπήρχαν κομμάτια γης που δεν ανήκαν σε ιδιωτικά χέρια, αλλά όλοι είχαν πρόσβαση σε αυτά. Οι χωρικοί μπορούσαν να βοσκήσουν τα ζώα τους, να συλλέξουν ξύλο, τροφή και όλα τα φυσικά αγαθά κλπ., χωρίς μεν η πρόσβαση να είναι απεριόριστη αλλά οι κανόνες που υπήρχαν διαμορφώνονταν συνεχώς και συλλογικά από τους ανθρώπους που είχαν την πρόσβαση. Στη σύγχρονη σύλληψή του, ο όρος αποδίδει “όλα αυτά που ανήκουν σε όλους μαζί”, με παραδείγματα τον αέρα, το νερό, τα πάρκα, τις βιβλιοθήκες, τους δρόμους, τη δημόσια ασφάλεια, τις κοινωφελείς υπηρεσίες, τα εθνικά πάρκα και τις προστατευόμενες περιοχές, την Wikipedia και το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα, τους χορούς και τη μόδα, την βιοποικιλότητα, τα γραπτά κείμενα των θρησκειών και τη μυθολογία, τις τράπεζες αίματος, τις συνταγές μαγειρικής, τα μουσεία, τις αστικές πρωτοβουλίες, τους ωκεανούς, την Ανταρκτική και την στρατόσφαιρα. Υπάρχουν βιβλία και ιστότοποι αφιερωμένοι στον ορισμό των Κοινών Πόρων και την ανάλυση της σημασίας τους στην κοινωνία των πολιτών, όπως ο http://onthecommons.org/ και ο http://www.wealthofthecommons.org/ που είναι μία εκτενής ανθολογία κειμένων για την προσδοκία λύσεων για όλον τον κόσμο με βάση τους Κοινούς Πόρους. Ο συγγραφέας λοιπόν, θεωρεί τους Κοινούς Πόρους (commons) ως “όλα γύρω μας εκείνα, που είναι δώρα της φύσης, που δεν προέκυψαν από τις προσπάθειες συγκεκριμένων ατόμων ή ομάδων, που κληρονομήθηκαν από το παρελθόν, και τα οποία πρέπει να διαχειριστούν για το κοινό καλό και όχι για ιδιωτικό όφελος”, και τους Κοινούς Πιστωτικούς Πόρους - credit commons - ως μία έννοια που βοηθά να δούμε ότι η κοινή οικονομική πίστη είναι αυτή που στηρίζει κάθε εθνικό και διεθνές νόμισμα, και ότι όταν μία τράπεζα ή κυβέρνηση δημιουργεί χρήμα που ξοδεύεται στην κυκλοφορία, όλοι σε αυτή τη δικαιοδοσία (π.χ. ζώνη του ευρώ) υποχρεώνονται να δίδουν πραγματική αξία (αγαθά και υπηρεσίες) και να δέχονται αυτή την αξία ως πληρωμή. Όσον αφορά τον όρο "Κοινωνία της Πεταλούδας", ο συγγραφέας διευκρινίζει τον όρο στο βιβλίο The End of Money and the Future of Civilization (2009, Το Τέλος του Χρήματος και το Μέλλον του Πολιτισμού), όπου παρομοιάζει τη σύγχρονη κοινωνική ολική κρίση με την “κρίση” που περνά η προνύμφη, όταν με μία εσωτερική αναμορφωτική διαδικασία περνά από το στάδιο της προνύμφης στο στάδιο του ενήλικου εντόμου, “πεθαίνοντας” αλλά και ταυτόχρονα ξεκινώντας μια νέα ζωή ως ένα όμορφο έντομο γεμάτο χρώματα.
ΠΗΓΗ

Ψηφιακή Διπλωματία

«Ψηφιακή Διπλωματία». Η ταχύτατη διάδοση της ονομαζόμενης «twitter διπλωματίας» ή «on-line διπλωματίας», δίνει στα κράτη, και ιδιαίτερα στα μεγάλα, τεράστιες δυνατότητες παρεμβάσεων διεθνώς. Τις πρωτιές παγκοσμίως σήμερα σε αυτό τον τομέα, έχουν οι ΗΠΑ και η Τουρκία αναφέρει η ρωσική εφημερίδα  Kommersant’

Μία από τις αξιοσημείωτες κινήσεις στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Μπαράκ Ομπάμα, ήταν η εμφάνιση της λεγόμενης «ψηφιακής διπλωματίας». Τα κοινωνικά δίκτυα στα χέρια των κρατικών υπηρεσιών και των αξιωματούχων της χώρας, έχουν γίνει ένα εργαλείο που τους επιτρέπει να επικοινωνούν απευθείας με εκατομμύρια πολιτών.

Η πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χίλαρι Κλίντον, χαρακτήρισε στο παρελθόν την «ψηφιακή διπλωματία» ως μια «έξυπνη δύναμη», υπογραμμίζοντας έτσι τη διαφορά της από τους παραδοσιακούς διπλωματικούς όρους «σκληρή δύναμη» (στρατιωτική) και «ήπια δύναμη» (ανθρωπιστική διπλωματία). Όταν ανέλαβε ως επικεφαλής του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ, το υπουργείο είχε μόνο μία επίσημη σελίδα στο διαδίκτυο.

Τώρα, ο Τζον Κέρι ανέλαβε το αμερικανικό ΥΠΕΞ με περισσότερους από 200 λογαριασμούς στο Twitter, πάνω από 300 σελίδες στο Facebook, καθώς και με εξίσου πολλές σημαντικές παρεμβάσεις στο YouTube, στο Flickr και στο Tumblr. Και όλα αυτά, σε 11 γλώσσες. Το σύστημα αυτό, συντονίζεται από 150 υπαλλήλους του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ στην Ουάσιγκτον και από 900 ειδικούς σε γραφεία στο εξωτερικό. Στα πολυπληθή blogs και λογαριασμούς του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ, έχουν εγγραφτεί σχεδόν 20 εκατομμύρια άνθρωποι.

Το παράδειγμα του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ θέλουν να ακολουθήσουν υπηρεσίες που είναι υπεύθυνες για την εξωτερική πολιτική σε πολλές άλλες χώρες, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Τη μεγαλύτερη επιτυχία σε αυτό το νέο πεδίο, έχουν ο Σουηδός υπουργός Εξωτερικών, Καρλ Μπιλντ (στο τουίτερ έχει σχεδόν 190 χιλιάδες «ακόλουθους»), και ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Γουίλλιαμ Χέϊγκ (τον λογαριασμό του ακολουθούν περισσότερα από 130 χιλιάδες άτομα).

Το 2012, το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP) κυκλοφόρησε για πρώτη φορά παγκοσμίως την κατάταξη της αποτελεσματικότητας των κρατών στον τομέα της «ψηφιακής διπλωματίας». Στα κριτήρια, ελήφθησαν υπόψη η δραστηριότητα των ηγετών των κρατών, κορυφαίων κρατικών προσωπικοτήτων, αξιωματούχων και διπλωματών σε κοινωνικά δίκτυα, ο αριθμός των φίλων και ακολούθων στους λογαριασμούς και η δημοτικότητά τους βάσει των αναφορών. Πρώτες στη λίστα με 151 συμμετέχοντες, ήταν οι ΗΠΑ. Αυτή τη στιγμή, στην πρώτη δεκάδα συμπεριλαμβάνονται, η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, η Βενεζουέλα, το Μεξικό, η Ινδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Κολομβία και η Ιαπωνία. Η Ρωσία, καταλαμβάνει την 13η θέση.

Αλλά και το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών προσχωρεί στη «ψηφιακή διπλωματία», την οποία ονομάζει, «Καινοτόμο διπλωματία». Σήμερα, το ρωσικό ΥΠΕΞ διαθέτει 70 επίσημους λογαριασμούς στο τουίτερ. Τον πιο δημοφιλή (@ MID_RF), τον διαβάζουν περίπου 65 χιλιάδες άτομα. Τις ομιλίες του υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, μπορείτε να τις βρείτε στην επίσημη σελίδα του υπουργείου Εξωτερικών στο YouTube και από το Φεβρουάριο και στο Facebook, όπου επίσης αναρτώνται οι δηλώσεις και τα σχόλια του στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Στο εγγύς μέλλον, οι υπεύθυνοι της «ψηφιακής διπλωματίας» υπόσχονται να αναβαθμίσουν την κύρια ιστοσελίδα του υπουργείου.

Η Μόσχα επενδύει στα σοβαρά πάνω στο νέο εργαλείο. Στην αναθεωρημένη έκδοση της αντίληψης της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας, τον Φεβρουάριο του 2012, αναφέρεται ότι «οι δυνατότητες των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ευρέως» για «τη θεμελίωση μιας αντικειμενικής αντίληψης της Ρωσίας στον κόσμο» και για «την ανάπτυξη των δικών της αποτελεσματικών μέσων ενημέρωσης επηρεασμού της κοινής γνώμης στο εξωτερικό».

Μπορεί βέβαια, η Μόσχα να θέλει να χρησιμοποιήσει εκτεταμένα αυτό το «έξυπνο όπλο» για την προβολή της εικόνα της, ωστόσο δεν παύει να επισημαίνει ότι το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποτελούν πιθανή πηγή παρεμβάσεων στα εσωτερικά της Ρωσίας, καθώς και απειλών ενάντια στη σταθερότητα και στην κυριαρχία της χώρας.

Σύμφωνα με ορισμένους εμπειρογνώμονες, υπάρχει βάση για μια τέτοια ανησυχία. Όπως λέει ο συντάκτης της αμερικανικής έκδοσης του «The Atlantic», Brian Fung, η «ψηφιακή διπλωματία» είναι χρήσιμη για κάποιους λόγους που κάθε άλλο παρά διαφημίζονται: Τη συλλογή πληροφοριών από ανοικτές πηγές και τον επηρεασμό της κοινής γνώμης, προκειμένου να δημιουργηθεί το αναγκαίο υπόβαθρο για τις διάφορες διπλωματικές μάχες.

Κάποιες φορές ωστόσο, όπως επισημαίνει ο ίδιος, ο τρόπος χρησιμοποίησης των κοινωνικών δικτύων από τις κρατικές υπηρεσίες προκαλεί μεγαλύτερη ζημιά από τα οφέλη που προσδοκούν. «Για παράδειγμα, τις πρώτες ώρες της διαμαρτυρίας των Αιγυπτίων ενάντια στην αντι-ισλαμική ταινία «Η αθωότητα των μουσουλμάνων», η αμερικανική πρεσβεία στο Κάιρο δημοσίευε το ένα μετά το άλλο μηνύματα στο τουίτερ. Αυτά τα μηνύματα δεν είχαν συμφωνηθεί με την Ουάσιγκτον και δημιούργησαν πολλά προβλήματα στις ΗΠΑ».

Ο αντιπρόεδρος του Carnegie Endowment for International Peace, Tom Carver, στην πρόσφατη συνάντηση  στην Ουάσιγκτον με θέμα την «ψηφιακή διπλωματία», υπενθύμισε δύο παραδείγματα από την ανεπιτυχή χρήση του τουίτερ από το Στέϊτ Ντιπάρτμεντ: «Όλοι θυμόμαστε τις δυσκολίες του πρεσβευτή των ΗΠΑ στη Ρωσία, Michael McFaul, με τo γραφείο Διοίκησης του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, όταν ο πρέσβης έγραψε στο τουίτερ για τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας της ρωσικής αντιπολίτευσης (κατά την έναρξη της θητείας του στη Μόσχα). Και τον πρεσβευτή των ΗΠΑ στη Συρία, Robert Ford, που λόγω των tweets του για την λαϊκή εξέγερση το απέλασαν από τη χώρα. Η ψηφιακή διπλωματία είναι δίκοπο μαχαίρι», προειδοποιεί ο εμπειρογνώμονας.

Source: defencenet.gr